O Zadie Smith słyszał każdy. Opinie o jej powieściach pojawiły i nadal pojawiają się niemal na wszystkich blogach. Nie będę oryginalna, jeśli przyznam się, jak sceptycznie podchodzę do powieści, które podobają się każdemu. Postanowiłam jednak, po raz kolejny, zmierzyć się ze swoimi (niejednokrotnie błędnymi) przekonaniami. Efekt taki, jak zawsze - jestem zachwycona! Ale po kolei, po kolei ...
Zadie Smith przedstawia losy dwóch przyjaciół, którzy przyjaźnią się ze sobą od czasów II wojny światowej. Akcja toczy się w latach 1975 - 1999. Archie - życiowy nieudacznik, rozwodnik, próbujący popełnić samobójstwo siedząc w samochodzie wypełnionym oparami spalin, wtłaczanymi przy pomocy rury odkurzacza, podejmujący każdą życiową decyzję przy pomocy dziesięciopensowej monety. Jego jedynym życiowym sukcesem było 13. miejsce na olimpiadzie - niestety w wyniku nieuwagi sekretarki, nieodnotowane w żadnym miejscu. Podczas II wojny światowej poznaje Samada - Bengalczyka, studenta biologii, potomka powstańca odnotowanego w annałach. Koniec wojny zaskakuje ich gdzieś głęboko w Bułgarii, zostają wplątani w dziwne wydarzenie, które łączy ich na resztę życia. W miarę rozwijania się fabuły poznajemy ich żony, dzieci, przyjaciół.
Lubię, kiedy autor miesza różne konwencje - tutaj patos miesza się z groteską, pozornie odległa przeszłość ma ogromny wpływ na "tu i teraz" bohaterów. Język Zadie Smith jest tak niebywale świeży, elastyczny i żywy, że nie sposób nie dać się wciągnąć w jej prozę. Bezpardonowo, nieco bezczelnie, kpiarsko. Obrywa się tutaj, jak w popularnym serialu "Mała Brytania" - wszystkim - muzułmanom, żydom, katolikom, Brytyjczykom, imigrantom. Wszystko zostało jednak podane w bardzo strawnej mieszance i mimo nagromadzenia ogromu wątków - wszystko zdaje się mieć sens, swoje miejsce. I nawet nieco przerysowana scena finałowa w kontekście całości ma sens i wypełnia ten koszyk różności.
Autorka wzbraniała się przed szufladkowaniem tematycznym powieści, jednak zdecydowanie jest to saga o imigrantach i ich próbach asymilacji w Wielkiej Brytanii. Zadie Smith ukazała dylematy osób skonfrontowanych z nowymi warunkami społecznymi, dotąd ich nieznanymi. Zupełnie naturalny konflikt pomiędzy próbą wtopienia się w kulturę Zachodu, a próbą zachowania swojej tradycji, powoduje frustrację. Pierwsze pokolenie jest konfrontowane z brytyjską kulturą, co wywiera na nich swoistą presję, próbują jednak nadal kultywować tradycję. Tygiel narodów, jakim jest Wielka Brytania - ewidentny skutek pozostawiania przez kilka wieków Imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce, jest dla nas - Polaków trudny do zrozumienia. Mimo, że nasza kultura - poniekąd spójna - jest również wypadkową wielu wpływów ze Wschodu i Zachodu. Imigranci, opisywani przez Zadie Smith, mieli problemy z odnalezieniem się w środowisku, nawet w drugim pokoleniu - dzieci, mimo że urodzone na terenie Zjednoczonego Królestwa, nie są bardziej zżyte z tą kulturą. W "Białych zębach" dotyczyło to chociażby syna Samada - Milleta, czy córki Archiego - Irie, która intensywnie poszukiwała swoich korzeni. Powieść pomaga zrozumieć, jak osoba mająca wschodnie korzenie, może nienawidzić zachodniego stylu życia, w którym wzrastała.
Moim zdaniem największą siłą powieści są pełnokrwiste postaci. Już bardzo dawno nie zdarzyło mi się tak mocno zżyć z bohaterami, że celowo przedłużałam czytanie, aby nie skończyć powieści zbyt szybko. Co ciekawe - bohaterowie to mocno paskudne typy, raczej antypatyczni ludzie odcięci od rzeczywistości. Nie wiem, czy to tylko moje wrażenie, ale większość bohaterów przypominała mi tych, tworzonych przez G.G. Marqueza. Chociażby żona Samada - Alsana, która w odpowiedzi na wysłanie syna do Indii (ukradkiem), postanawia nie używać wobec męża słów "tak" i "nie". Na każde jego pytanie, przez osiem lat, odpowiadała "może tak, a może nie".
W powieści mnóstwo jest odniesień do przeszłości - doskonale obrazuje to sentencja będąca swoistym lejtmotywem - "Past tense, future perfect", czyli przeszłość pełna napięć, przyszłość niedoskonała. Autorka żongluje różnymi konwencjami - raz jest poważna, naukowa, innym razem bohaterowie mówią językiem fundamentalizmu islamskiego. Innym razem niemal ocierają się o absurd. Dowcip przeplata się z powagą i nie czuć w tym żadnego fałszu - pióro Zadie Smith jest po prostu lekkie i sprawne.
Jeśli lubicie powieści, w których fabuła determinowana jest przez przypadek i przeznaczenie, gdzie bohaterowie są tak prawdziwi, że macie wrażenie, że za chwilę spotkacie ich na ulicy, a język tak doskonały, że masz ochotę wynotować pół książki - "Białe zęby" są zdecydowanie dla Was. Wielowątkowa, multitematyczna, multikulturowa, pełna, doskonała. Tyle w kwestii "Białych zębów". Gorąco polecam!
Kategoria: współczesna literatura piękna
Wydawnictwo ZNAK 2002, s. 504.
Biblionetka: 4,53/6
Lubimy czytać: 6,38/10
Moja ocena: 5+/6
kusisz :) być może poszukam tej książki :)
OdpowiedzUsuńCzytałam tylko "O pięknie" Zadie Smith, ale tam też świetnie wykreowała bohaterów - zarówno głównych, jak i drugoplanowych. "Białe zęby" wciąż przede mną. A Ty masz w planach inne powieści Smith?
OdpowiedzUsuńŚwietna recenzja, która zachęca do sięgnięcia po powieść. Oczywiście o autorce słyszałam, ale nie do końca jestem pewna czy to moje klimaty, też chyba powinnam pozbyć się uprzedzeń i przeczytać "Białe zęby".
OdpowiedzUsuńKiedyś, dawno czytałam tę książkę i bardzo mi się podobała. Muszę sobie ją odświeżyć :)
OdpowiedzUsuńMam :) Książka cierpliwie czeka na swoją kolej :)
OdpowiedzUsuńNie słyszałam o niej wcześniej, ale czuję się zainteresowana, szczególnie, że wśród zalet tej książki wymieniasz świetne postaci :)
OdpowiedzUsuńzgadza się Zadie jest jak powiew świeżości, ciągle zachwyca i zaskakuje umiejętnym prowadzeniem akcji, kreacją postaci. jest super, naprawdę!
OdpowiedzUsuńA mnie sie ta ksiazka niespecjalnie podobala - ale czytalam tak dawno, ze juz nie pamietam dlaczego ;-)).
OdpowiedzUsuńPodobnie jak Ty niechętnie sięgam po książki, które wszystkim się podobają. A koło Zadie Smith chodzę jak pies koło jeża już jakiś czas ;) Teraz zachęcilas mnie, żeby wpisać ją na moja short-listę. Po okładce.wnoszę, że czytałaś książkę po polsku? To pewnie tłumaczenie musi być świetne, skoro piszesz, że język zachwyca. Dla mnie to zawsze bardzo ważne. Pozdrawiam!
OdpowiedzUsuń@Miłośniczka Książek - a polecam, bo doskonała!
OdpowiedzUsuń@Lilithin - zraziłam się nieco zbiorem opowiadań ("Księga innych ludzi") sygnowanych jej nazwiskiem, ale po "Białych zębach" bez obaw sięgnę po kolejne. "O pięknie" mam nawet na swojej prywatnej półeczce, także (mam nadzieję) to tylko kwestia czasu.
@Dosiak - powieść jest tak soczysta, ciekawa i doskonale napisana, że na pewno Ci się spodoba.
@mamalgosia - zachęcam, bo ja już wiem - wrócę do niej na pewno :)
@Aleksnadra - pomóż jej w kolejce - warto!
@Catalina - koniecznie nadrób zaległości - tak, jak pisałam, jest niesamowicie dobra.
@ann - zgadzam się w 100% i zachwyt to najlepsze słowo.
@czas-odnaleziony - może zły czas? a może po prostu nie Twój klimat? Na szczęście różnimy się gustami czytelniczymi - inaczej byłoby nudno ;)
@Kot-kreskowy - tak, czytałam po polsku. Podejrzewam, że po angielsku jest jeszcze lepsza. Nie odczułam jednak jakiegokolwiek zgrzytu w tłumaczeniu.
Czytałam, bardzo mi się podobała. Należy do moich ulubionych, zamierzam w te wakacje znowu po nią sięgnąć :)
OdpowiedzUsuń@ederlezi - tak! to zdecydowanie książka do której można wracać. Baaardzo mi się spodobała i z perspektywy czasu widzę, że tak łatwo z głowy nie wywietrzeje. Pozdrawiam ciepło!
OdpowiedzUsuń